Kramp

Heel wat atleten vrezen het erger dan de man met de hamer: kramp. Want waar je oprakende glycogeendepots doorgaans met de blik op oneindig en het verstand op nul kunt verbijten, dwingt kramp in een kuit of hamstring je bijna altijd om te stoppen.

Wat is kramp?

‘Inspanningsgerelateerde kramp wordt in de sportgeneeskunde aangeduid als Exercise Associated Muscle Cramps (EAMC). Het is het spastisch, pijnlijk, onvrijwillig samentrekken van skeletspieren tijdens of gedurende het eerste uur na een inspanning.’

Wat voel je?

‘Het varieert van licht pijnlijke kramp waarmee je nog kunt doorlopen tot totale blokkering van bijvoorbeeld een kuit of quadriceps of beide. Bij een hevige krampaanval kun je geen stap meer zetten. Iedereen die wel eens kramp heeft gehad, weet hoe pijnlijk het kan zijn.’

Zijn sommige mensen krampgevoeliger dan andere?

‘Mannen hebben vaker kramp dan vrouwen. Waarom dat zo is, is niet bekend, maar het zou kunnen komen doordat mannen door de bank genomen wat fanatieker zijn en dus ook vaker wat dieper gaan. Verder is een krampverleden erg belangrijk voor de prognose. Iemand die eerder kramp heeft gehad, heeft een veel hoger risico opnieuw kramp te krijgen. Tenslotte speelt het aantal loopjaren een belangrijke rol. Hoe meer kilometers je in de benen hebt, hoe groter de kans dat je een keer de pineut bent, ongeacht andere risicofactoren.’

Wat is de oorzaak?

‘Lange tijd werd gedacht dat kramp hoofdzakelijk wordt veroorzaakt door een verstoring van de elektrolytenbalans. Door een gebrek aan met name zout, kalium en magnesium. Nog steeds werken veel professionals vanuit dit idee. De aanname is gebaseerd op een waarneming van honderd jaar geleden. Sommige arbeiders die in vochtige warmte moesten werken op scheepswerven en in mijnen, werden geplaagd door kramp. Toen wetenschappers de samenstelling van hun zweet analyseerden, zagen ze dat deze mannen relatief veel zout verloren. Maar het zweet van de werkers die geen kramp kregen, werd niet geanalyseerd. Later rapporteerden bouwers van de Hooverdam dat het drinken van melk met zout hielp tegen kramp. Vanaf dat moment werd min of meer als vanzelfsprekend aangenomen dat elektrolytentekort de oorzaak van kramp was. Dit idee staat nu volledig op losse schroeven, voornamelijk door onderzoek van de Zuid-Afrikaanse sportgeneeskundige en inspanningsfysioloog Martin Schwellnus.’

Maar als je zweet, verlies je toch inderdaad zout en andere elektrolyten?

‘Ja. Maar dat wil niet zeggen dat daardoor de elektrolytenconcentratie in je bloed verlaagt. Je verliest met zweten inderdaad wat elektrolyten, maar vergeet niet dat zweet nog altijd hypotonisch is. Dat wil zeggen dat je meer water dan elektrolyten verliest, zelfs als je een zogenoemde ‘zoute zweter’ bent. Zweten kan dus nooit tot een daling van de elektrolytenconcentratie leiden, sterker nog, vaak leidt het tot een verhoging ervan. Martin Schwellnus presenteerde dit naakte feit aan een groep wetenschappers op een conferentie van het Gatorade Sports Science Institute. Het bleef oorverdovend stil. De elektrolytenhypothese heeft meer zwakke punten. Als een elektrolytentekort de oorzaak is van EAMC, dan zou zo’n tekort tot kramp in alle spieren moeten leiden. Dit is het geval bij mensen die ten prooi vallen aan hyponatremie, een veel te lage zoutconcentratie. Maar kramp bij sporters beperkt zich uitsluitend tot de spieren die zwaar belast zijn, bij lopers vooral de kuiten, hamstrings en dijbeenspieren. Tenslotte laat al het recente onderzoek zien dat mensen met EAMC geen lagere of hogere elektrolytenspiegels hebben dan mensen die geen kramp hebben.’

Wat is dan wel de oorzaak?

‘Martin Schwellnus heeft een alternatieve verklaring bedacht die in overeenstemming is met de waarnemingen en die tot nog toe door onderzoek wordt bevestigd. Hij stelt dat kramp het resultaat is van een door vermoeidheid veroorzaakte, lokale verstoring van de neuromusculaire controle. Het tact en de mate waarin een spier samentrekt en ontspant, wordt grofweg bepaald door de spierspoeltjes en de zogenoemde Golgi peeslichaampjes. Kort door de bocht zijn dit orgaantjes in de spiervezel die registreren hoe ver de spier wordt opgerekt respectievelijk hoe krachtig hij samentrekt. Die twee samen bepalen de activiteit van de alfa motorneuronen, de zenuwen die de spieren aansturen. Als alles goed gaat, verloopt dit duizelingwekkend ingewikkelde proces precies goed. De alfa motorneuronen krijgen de juiste feedback van de spier en vuren precies op tijd. Het resultaat is de perfect gecoördineerde afwisseling van spiercontractie en spierontspanning die ons vloeiend doet lopen. Vermoeidheid maakt soms dat dit proces spaak loopt. De spierspoeltjes en de Golgi peeslichaampjes geven verkeerde informatie, de alfa motor neuronen vuren daardoor op het verkeerde moment en het resultaat is dat de spier alleen nog maar samentrekt. Dat is kramp. Hoe vermoeidheid nu precies die feedback cirkel verstoort, is nog niet bekend.’

Wat kun je er aan doen?

‘Het concept rekken en strekken krijgt er de laatste tijd nogal van langs, maar in het geval van kramp is het de enige remedie. We doen het instinctief. Als de kramp in een kuit schiet, probeer je de spier te strekken, trekt misschien zelfs aan je tenen. Er is ook objectief bewijs dat dit werkt. Het strekken van een verkrampte spier geeft onmiddellijk verlichting. Uit onderzoek blijkt bovendien dat stretchen leidt tot een afname van alfa motor neuron activiteit. Met andere woorden, stretchen herstelt de balans, waardoor de spier ontspant. Kramp lijkt vooral een onontkoombare kwelgeest te zijn van de heel snelle lopers. Extra zout, kalium en magnesium helpen niet, de enige remedie is tijdig gas terugnemen. En het helpt natuurlijk om zo uitgerust mogelijk aan de start te verschijnen.’

Kan veelvuldige kramp ook op iets anders duiden?

‘Kramp kan een epifenomeen zijn van een onderliggend probleem, zoals de ziekte van Parkinson en bepaalde endocriene aandoeningen. Ook het gebruik van bepaalde medicijnen kan het risico op kramp verhogen. Maar bij sporters met een goede conditie is inspanningsgerelateerde kramp toch meestal primair.’